પરિચય
ગાઊટ એ સાંધા ના સોજાના સામાન્ય પરંતુ દુખદાયક પ્રકારોમાંનો એક છે. ઘણીવાર ગાઊટનું પ્રથમ અને સૌથી તીવ્ર લક્ષણ પગના અંગૂઠા (Big Toe) ના સાંધામાં ઊંડો દુખાવો અને લાલાશરૂપ સોજાના રૂપમાં જોવા મળે છે.
એવું તો નથી કે ગાઊટ ફક્ત પગમાં જ થાય છે, પરંતુ 60-70% કેસમાં તેની શરૂઆત પગના સાંધામાં થાય છે. આ પ્રશ્ન ચિંતાજનક છે – આખરે એવું શું છે કે ગાઊટ મોટાભાગે પગમાં જ કેમ થાય છે?
ચાલો વિગતવાર સમજીએ.
ગાઊટ શું છે? (Gout Explained)
ગાઊટ એ એક પ્રકારની આર્થરાઈટિસ છે, જેમાં શરીરમાં યુરિક એસિડનું પ્રમાણ વધે છે અને તે મોનોસોડિયમ યુરેટ ક્રિસ્ટલ્સના રૂપમાં સાંધામાં જમા થવા લાગે છે. આ ક્રિસ્ટલ્સથી સાંધામાં સોજો, દુખાવો, ગરમી અને લાલાશ સર્જાય છે – જેને ગાઊટ એટેક કહેવામાં આવે છે.
પગમાં જ વધારે કેમ થાય છે ગાઊટ?
1. Low Temperature Effect
યુરિક એસિડ ની ક્રિસ્ટલ બને તે માટે ઠંડું વાતાવરણ યોગ્ય છે. પગ શરીરનો સૌથી ઠંડો ભાગ હોય છે, ખાસ કરીને અંગૂઠું – એટલેથી અહીં ક્રિસ્ટલ થવાની શક્યતા વધુ હોય છે.
2. Less Blood Circulation in Feet
પગમાં રક્તપ્રવાહ અન્ય ભાગો કરતાં ઓછી ઝડપે થાય છે, જે યુરિક એસિડના અવશેષને દૂર કરવામાં અસમર્થ બને છે. પરિણામે, તે ક્રિસ્ટલ સ્વરૂપે જમા થઈ જાય છે.
3. Gravitational Pull
ગુરુત્વાકર્ષણ (Gravity)ના કારણે યુરિક એસિડ શરીરના નીચેના ભાગમાં વધુ જમા થવાની શક્યતા રહે છે, ખાસ કરીને પગના સાંધાઓમાં.
4. Repeated Pressure and Microtrauma
પગ પર સતત દબાણ રહે છે – ચાલતી વખતે, ઊભા રહીને કે દોડતી વખતે. આ દબાણથી સાંધામાં માઇક્રો ઈન્જરી થાય છે, જે યુરિક એસિડ ક્રિસ્ટલ જમાવાના પ્રક્રિયાને ઝડપથી પ્રેરણા આપે છે.
લક્ષણો – ખાસ કરીને પગના ભાગમાં:
- અંગૂઠામાં તીવ્ર દુખાવો, ખાસ કરીને રાત્રે
- સાંધા માં લાલ, સૂજેલું અને ગરમ લાગે
- પગમાં હલનચલન કરવું મુશ્કેલ
- સોજો આખા પગમાં ફેલાઈ જાય છે
જો સમયસર સારવાર ન કરો તો શું થઈ શકે?
- દુખાવાની પુનરાવૃત્તિ (Recurring Gout Attacks)
- સાંધાનું ઘસાવું (Joint Damage)
- ટોફાઈ (Tophi) એટલે કે યુરિક એસિડના ગુઠ્ઠા ચામડી નીચે
- દૈનિક પ્રવૃત્તિઓ પર અસર
- કિડનીમાં પથ્થરીનો ખતરો
સારવાર (Treatment of Gout in Foot):
1. દવા સારવાર
- NSAIDs (જેમ કે Etoricoxib) દુખાવા માટે
- Colchicine એટેક માટે
- Allopurinol/Febuxostat લાંબા ગાળાના નિયંત્રણ માટે
- Steroids (ગંભીર સોજામાં, ડ્ર ઓર્ડર મુજબ)
2. ડાયટ અને જીવનશૈલી
- ઓછી પ્યુરીનયુક્ત ડાયટ (ટાળવું: લાલ માંસ, બીયર, સી ફૂડ)
- દરરોજ ઓછામાં ઓછું 2-3 લિટર પાણી પીવું
- વજન નિયંત્રણમાં રાખવું
- વ્યાયામ નિયમિત રાખવો
3. પગની સંભાળ
- ઢીલા અને આરામદાયક જૂતાનું ઉપયોગ
- ઠંડક આપવું – Cold Compress કરવાથી આરામ મળે
- એટેક દરમિયાન આરામ જરૂરી છે – પગને ઊંચા મુકીને પથારીમાં શાંતિથી રાખો.
કાબુ માં કેવી રીતે રાખવું?
- દર 6 મહિને યુરિક એસિડ ચેક કરાવવી
- દવા છોડવી નહીં – સમયસર લેવી
- તંદુરસ્ત જીવનશૈલી જાળવો
- તબીબની સલાહથી જ ઘરેલું ઉપાય કરવાં
નિષ્કર્ષ
ગાઊટ શરીરના કોઈપણ સાંધામાં થઈ શકે છે, પણ તેનો પ્રથમ નિશાન મોટાભાગે પગનો અંગૂઠો જ કેમ બને છે એ પાછળ શારીરિક તથ્યો અને તાપમાનથી લઇને જીવનશૈલી સુધીના ઘણાં કારણો જવાબદાર છે. યોગ્ય સમજ, સમયસર સારવાર અને પૂર્વચેતનાથી તમે ગાઊટના દુખાવાથી બચી શકો છો.
જો તમારા પગમાં વારંવાર દુખાવો કે સોજો થાય છે તો એને સામાન્ય ન સમજશો – તે ગાઊટનું પ્રારંભિક ચિહ્ન હોઈ શકે છે. નિષ્ણાત ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરો અને આરોગ્ય પર ધ્યાન આપો.
