પરિચય
સાંધાનો દુઃખાવો વધે છે જેમ વરસાદી ઋતુ આવે છે – ખાસ કરીને તેમને જેમણે ગઠિયા (Rheumatoid Arthritis), ઓસ્ટિયોઆર્થરાઇટિસ (Osteoarthritis), એન્કાઇલોઝિંગ સ્પોન્ડીલાઈટિસ અથવા અન્ય રુમેટોઈડ રોગ હોય.
આ પીડા માત્ર ભ્રમ નથી – ઋતુ પરિવર્તનના કારણે શરીરમાં ઘણાં પોઝિટિવ અને નેગેટિવ ફેરફાર થાય છે, જે સાંધાના દુઃખાવાને પ્રભાવિત કરે છે.
આ લેખમાં આપણે જાણીશું કે વરસાદી ઋતુમાં સાંધાનો દુઃખાવો કેમ વધે છે, તેનું વૈજ્ઞાનિક કારણ શું છે અને દર્દીઓએ પોતાનો દુઃખાવો ઘટાડવા માટે શું પગલાં લેવા જોઈએ.
1. હવાના દબાણમાં ફેરફાર (Barometric Pressure)
જ્યારે વરસાદી ઋતુ આવે છે, ત્યારે હવામાનનું દબાણ (Atmospheric Pressure) ઘટે છે. આ દબાણના ઘટાડા કારણે શરીરના સાંધાની આસપાસના નરમ તંતુઓ (Soft Tissues)માં થોડી સોજો આવી શકે છે, જે દુઃખાવાને વધારવા માટે જવાબદાર હોય છે.
- ખાસ કરીને ઓસ્ટિયોઆર્થરાઇટિસના દર્દીઓને વધારે તીવ્રતા અનુભવી શકે છે.
- સાંધાના અંદર ધપ થતી હોય તેવી લાગણી થઇ શકે છે.
2. સોજો અને ઠંડકનું સંબંધ
વરસાદી ઋતુમાં તાપમાન ઘટી જાય છે. ઠંડું વાતાવરણ સાંધામાં રક્તપ્રવાહને ઘટાડે છે, જે કારણે સાંધાની લવચીકતા ઘટે છે અને દુઃખાવો વધુ થવાનો અનુભવ થાય છે.
- મોર્નિંગ સ્ટિફનેસ સામાન્યથી વધુ સમય રહે છે.
- હલનચલન કરવું મુશ્કેલ બને છે.
3. ભેજ (Humidity) અને સંયુક્ત સોજો
ભેજવાળું વાતાવરણ શરીરના અંદરથી નમી બહાર નીકળવાની પ્રક્રિયાને ધીમી કરે છે, જેના લીધે સાંધામાં સોજો અને દબાવ વધી શકે છે.
- ખાસ કરીને જ્યાં પહેલા જ ઇન્ફ્લેમેશન હોય ત્યાં હાલત વધુ બગડી શકે છે.
- દુઃખાવાની લાગણી સતત રહે શકે છે, ગતિ કરતા વધારે થાય છે.
4. મુડ અને મન પર અસર
વરસાદી દિવસો લાઈટ કમ હોય છે, જેના કારણે વ્યક્તિ થાકેલો, ઉદાસ અથવા આળસ અનુભવતો હોય છે. તેવા સમયમાં ખાવા-પીવાના નિયમો બગડી શકે છે, વ્યાયામ ઓછો થાય છે, જે સાંધાના સ્વાસ્થ્ય માટે હાનિકારક છે.
- ડિપ્રેશન અને સ્ટ્રેસ પણ દુઃખાવાને વધારી શકે છે.
- હળવાં ફિઝિકલ એક્ટિવિટી વગર સાંધાઓ વધારે શથિલ અને દુઃખાવા વાળા બની જાય છે.
સાંધાના દુઃખાવાને ઘટાડવા માટે ના ઘરેલું ઉપાય અને ટેકા
1. ગરમ પાણીની કોથળી
દરરોજ સવારે અને સાંજે દુઃખતા સાંધા પર ગરમ પાણીની કોથળી રાખવાથી સોજો અને દુઃખાવામાં રાહત મળે છે.
2. હળવો વ્યાયામ
યોગાસન, સ્ટ્રેચિંગ અથવા નરમ ચાલવું – આવા હળવા વ્યાયામથી સાંધામાં લવચીકતા વધે છે.
3. સંતુલિત આહાર
ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ, કેલ્શિયમ, વિટામિન D અને એન્ટી-ઇન્ફ્લેમેટરી ફૂડ્સ (જેમ કે હળદર, આદુ, લસણ) લો.
4. સૂકું અને ગરમ વાતાવરણ જાળવો
જ્યાં સુધી શક્ય હોય તેટલી જગ્યા સુક્રી રાખો. જો ભેજ વધુ હોય તો રૂમ હીટર અથવા ડિહ્યૂમિડિફાયર વાપરો.
5. પ્રતિક્રિયા ન થાય એવા કપડા પહેરો
શરીરને ગરમ રાખતા, પરંતુ પસિના કારણે ભેજ ભેળવી ન આપે તેવા કપડા પહેરો.
ક્યારે ડોક્ટરને મળવું જોઈએ?
જો તમને નીચેની લક્ષણો અનુભવાય તો તરત રુમેટોલોજી સ્પેશિયલિસ્ટ પાસે જાઓ:
- સતત સાંધાનો દુઃખાવો, સ્વેલિંગ કે સ્ટીફનેસ્સ
- આરામ પછી પણ દુઃખાવામાં કોઈ રાહત ન મળે
- સાંધા લાલ પડે, ગરમ લાગે કે વાળી ન શકાય
- તાવ કે થાક સાથે સાંધાનો દુઃખાવો
સારાંશ:
વરસાદી ઋતુમાં સાંધાનો દુઃખાવો વધે છે એ એક સામાન્ય તકલીફ છે પરંતુ યોગ્ય સંભાળ, ઘરેલું ઉપાયો અને પ્રોફેશનલ માર્ગદર્શનથી તેને નિયંત્રિત કરી શકાય છે. હવામાન નિયંત્રણમાં ન હોવા છતાં, આપણે પોતાના શરીર પર નિયંત્રણ રાખી શકીએ છીએ.
વારંવાર દુઃખાવા કે બગડતી સ્થિતિ માટે રુમેટોલોજી નિષ્ણાતનો સંપર્ક કરવો ખૂબ જ અગત્યનો છે.
